Zaalkerk Valthermond

Inleiding

Deze eerste kerk in Valthermond werd in 1883 gebouwd als een eenvoudige bakstenen ZAALKERK in sobere Waterstaatsstijl voor de Hervormde Gemeente, aanvankelijk zonder toren. Na de kerkscheuring waardoor elders in het dorp een tweede orthodox hervormde kerk werd gebouwd, stond het gebouw bekend als ‘Kerk nummer 11’. Door schenking van de familie Hadders kreeg de kerk in 1925 haar forse aangebouwde toren, compleet met uurwerk en luidklok. De toren werd in fantasierijke Interbellumarchitectuur ontworpen met verwijzingen naar Middeleeuwse kastelenbouw door architect A.H. Kleinenberg uit Musselkanaal.
De kerk vormt een complex met de voormalige pastorie op nummer 504 en aan de andere zijde het winkel/woonhuis op nummer 506. De latere aanbouwen tegen de achterzijde van de kerk zijn van onvoldoende kwaliteit en komen derhalve niet voor provinciale bescherming in aanmerking.
Voor de kerk langs de straat enkele oude grote beuken. Verder een smeedijzeren TOEGANGSHEK aan het begin van het pad naar de entree.
Het complex is gelegen in een gebied met bijzondere waarden als gaaf bewaard gebleven deel van het veenkoloniale kanaaldorp Valthermond.

Omschrijving

De uit 1 bouwlaag bestaande ZAALKERK op rechthoekige plattegrond is opgetrokken in rode baksteen. De kerk wordt gedekt door een aan de achterzijde afgewolfd zadeldak waarop een grijze Romeinse pan. Aan het dak een zinken bakgoot op een geprofileerde daklijst met geprofileerde houten klossen.
Beide zijgevels van de kerk worden geleed door vijf spitsboogvensters met een gietijzeren tracering onder rollaag. Boven de rollaag een van gele verblendsteen gemetselde wenkbrauw; onder het venster een gemetselde lekdorpel van rode baksteen. Aan weerszijden van de vensters forse smeedijzeren staafankers.
Tegen het midden van de noordelijke voorgevel een later aangebouwde forse toren op vierkante plattegrond, opgetrokken in rode baksteen op een trasraam onder rollaag van bruine metselklinker. Op de toren een alzijdig ingesnoerde spits die bedekt is met grijze lei waarop een vergulde weerhaan als windvaan. Onder de spits aan alle zijden twee door een deelzuil gescheiden galmgaten met galmbord onder van bruin/paarse baksteen gemetselde dubbele spitsboog; uitkragende gevelbeëindiging met siermetselwerk.
Daaronder een gemetselde trans op uitkragend metselwerk met op alle hoeken een lage pijler met bolvormige natuurstenen decoratie.
Verder uitkragende banden van bruin/paarse baksteen met aan voor- en achterzijde een uurwerk op natuurstenen wijzerplaat. In de zijgevels twee staande vensters met gemetselde lekdorpel. Decoratief tweekleurig metselwerk langs de hoeken van de toren en in het verticale verdiepte muurvlak met in het midden een staand venster. Gemetselde cordonlijst met band aan bovenzijde bredere gedeelte toren. Hiertegen aan weerszijden een rechthoekige aanbouw met staand venster; lessenaarsdak voorzien van niet originele bitumenbedekking.
De entree is gelegen in het voorste gedeelte van de toren en bestaat uit een risaliserende portiek met zadeldak waarin gemetselde archivolten; vier treden hoge natuurstenen stoep met aan weerszijden een gemetselde borstwering van bruine metselklinker met daarop een bolvormig natuurstenen element; tweedelige spitsboogvormige opgeklampte houten deur met scharnieren van siersmeedwerk.

Waardering

De zaalkerk met toegangshek is van algemeen provinciaal belang op grond van de volgende criteria:

Cultuurhistorische waarde

• de zaalkerk met toegangshek vertegenwoordigt cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een kerkelijk gebouw op het Drentse platteland aan het einde van de negentiende eeuw;

Architectuurhistorische waarde

• vanwege de waarde van de zaalkerk met toegangshek in sobere Waterstaatsstijl uit 1883 als representant van kerkelijke architectuur aan het einde van de negentiende eeuw in Drenthe, met toren uit 1925 naar ontwerp van A.H. Kleinenberg uit Musselkanaal in een fantasierijke Interbellumarchitectuur met verwijzingen naar Middeleeuwse kastelenbouw;
• vanwege de esthetische kwaliteiten van het ontwerp;
• vanwege het kenmerkende materiaalgebruik en de zorgvuldige detaillering van de kerk in sobere Waterstaatsstijl en een toren uit 1925 ontworpen in een fantasierijke Interbellumarchitectuur met verwijzingen naar Middeleeuwse kastelenbouw

Stedenbouwkundige/ensemble waarde

• vanwege de bijzondere betekenis van de zaalkerk met toegangshek voortkomend uit de beeldbepalende ligging binnen het cultuurhistorisch zeer waardevolle veenkoloniale bebouwingslint van het kanaaldorp Valthermond

Gaafheid

• vanwege de redelijke mate van gaafheid van het exterieur van de zaalkerk met toegangshek;
• vanwege de waarde van de zaalkerk met toegangshek in relatie tot de hoge mate van gaafheid van de stedenbouwkundige structuur en het bebouwingsbeeld van de omgeving

Zeldzaamheid

• vanwege de redelijke mate van zeldzaamheid van de zaalkerk met toegangshek in de provincie Drenthe in relatie tot de voornoemde cultuurhistorische, architectonische en stedenbouwkundige kenmerken