kleuterschool ‘Pirola’

Inleiding

De voormalige tweeklassige openbare kleuterschool Pirola – nu bibliotheek – is gebouwd in het H.B.C.-bouwsysteem naar ontwerp van de Drentse architect Cees Groen (Emmen). De kleuterschool werd gebouwd bij de zevenklassige openbare lagere Jozef Israëlschool en gymlokaal in de groene zone centraal in de naoorlogse Bloemenbuurt-Oost in de wijk Vredeveld in Assen. De andere school is reeds gesloopt, maar het gymlokaal is – met uitbreiding – nog aanwezig. De school bevatte van
oorsprong twee speel- en werklokalen, leermiddelenruimtes, toiletten, keukentje en een personeelskamer. Er zijn geen verbouwplannen officieel bekend en het pand bevindt nagenoeg nog geheel in de oorspronkelijke staat.

Na de Tweede Wereldoorlog was er een enorm tekort aan schoolgebouwen. De bouwstop tijdens de oorlog veroorzaakte eveneens een tekort. Vanwege de enorme bouwopgave werd de roep om streekeigen architectuur al snel terzijde geschoven en werd een ontwikkeling ingezet naar standaardisatie van de scholenbouw, snel en efficiënt toepasbaar voor verschillende doeleinden.
De intrede van nieuwe bouwtechnieken als montage- en systeembouw hebben dan ook sterk het denken over scholenbouw beïnvloed. Met name vernieuwingen in Amerika, Scandinavië en Engeland werden door Nederland op de voet gevolgd. Enkele nieuwe voorwaarden voor de bouw van een school werden bijvoorbeeld de plaatsing in het groen, de oriëntatie en de aanwezigheid van grote ramen voor veel zon en lichttoetreding, goede ventilatie en een vriendelijke, uitnodigende uitstraling van de architectuur. In het lager onderwijs heerste het verlangen de traditionele groepslessen af te wisselen met individueel werken. De behoefte van het kind kwam steeds meer centraal te staan. Deze ontwikkelingen kwamen echter niet zomaar op gang en in de kleinere gemeenten werd nog enige tijd op de traditionele wijze gebouwd in baksteen en met een gang langs de lokalen.
De vele verschillende – geslaagde en minder geslaagde – naoorlogse schoolontwerpen laten een typologische zoektocht zien naar de meest ideale school. Binnen deze ontwikkeling zijn zogenaamde prototypen ontstaan, die weer ter inspiratie hebben gediend voor andere architecten. Een van de ontwikkelde prototypen was de gangloze school, die als Nederlandse uitvinding wordt beschouwd.
De paviljoenachtige school had meerdere ingangspartijen waardoor er optimaal gebruik kon worden gemaakt van luchtverversing en daglichttoetreding.

Deze kleuterschool werd gebouwd in navolging van de nieuwe Onderwijswet in 1967 die stelde dat het onderwijs zodanig moest worden ingericht dat een geleidelijke overgang werd verkregen van de kleuterschool naar de school voor basisonderwijs. Dit uitte zich in veranderde werkwijzen, maar zette ook de bouw van scholen in gang die gezamenlijk zowel voor kleuter- als basisonderwijs geschikt moesten zijn. Het doel was de onderwijsgemeenschap in één gebouwencomplex onder te brengen. Cees Groen bouwde een type school waarin deze nieuwe situatie gestalte kon krijgen en die in de vakliteratuur werd geprezen. De flexibiliteit van het H.B.C.-systeem en de plattegronden, maakte dit ontwerp geschikt voor enorm veel varianten. Daarnaast kon het systeem snel eenvoudig worden toegepast. In de overgangsperiode kon voor reeds bestaande situaties ontheffing worden verleend. Toch kon dit bouwsysteem ook worden gebruikt voor de bouw van kleuterscholen dichtbij een reeds bestaande lagere school of andersom. Zo werd de kleuterschool Pirola aan de Dotterbloemstraat in Assen geplaatst bij een bestaande lagere school en werd de buitenruimte zodanig ingericht dat de scholen werden gekoppeld. Bij de bouwtekeningen meldde Groen: “Dit plan kan aan de oostzijde worden uitgebreid met een speellokaal, zie plan II. Hierdoor kan binnen de serie van systeemscholen naar behoefte een 2- of 3-klassige school worden gebouwd, zonder verlies van de voordelen van repetitie bouw”.
Het H.B.C.-systeem werd rond 1965 ontwikkeld voor de Holland Building Corporation te ‘s Gravenhage. De architect Cees Groen te Emmen ontwikkelde met het systeem een schooltype dat naar behoefte kon worden uitgebreid met losse modules. Door de toepassing van verzinkt staal (voor onder andere de kozijnen, hemelwaterafvoeren en boeien) zijn de scholen vaak nog in originele staat. De school werd vanwege het goed doordachte concept één van de meest gebouwde scholen van Nederland om tegemoet te komen aan de nieuwe wet. De scholen zijn daarnaast veelal voorzien van diverse patio’s en expressieruimtes.
Het kan worden beschouwd als een Drents scholentype en als Drents exportproduct. In Drenthe zijn deze scholen onder andere teruggevonden in Hoogeveen, Assen en Emmen.

Door de intrede van de brede school worden momenteel veel scholen samengevoegd en oude schoolgebouwen afgestoten. Daarnaast voldoen veel naoorlogse schoolgebouwen niet meer aan de huidige eisen voor onderwijshuisvesting. Ook de toenemende behoefte van multifunctionele centra in de kleinere en middelgrote kernen, doet de druk op de leegkomende oude schoollocaties toenemen. Al deze aspecten maken het dat een fors aandeel van het naoorlogse scholenbestand in de komende tien jaar zal gaan worden gesloopt. Ook in Drenthe is een groot deel al afgebroken of wordt binnenkort afgebroken. De zeldzaamheid van representatieve en gave naoorlogse schoolgebouwen wordt met de dag groter.

Omschrijving

De voormalige school is opgebouwd uit nagenoeg Z-vormige plattegrond van twee lokalen die verspringend met elkaar worden verbonden door een centrale hal met daarin de entree, verschillende functionele ruimten en toileteenheden. De kleuterschool is opgebouwd uit één bouwlaag onder een platdak waarin ter hoogte van de hal en de gang lichtkoepels zijn aangebracht.
De zijgevels zijn opgebouwd uit metselwerk van geelbruin-genuanceerde steen met puien van verzinkt staal met stalen taatsramen (H.B.C.-systeem) met een tienruits puiverdeling in twee rijen van vijf per module. De middelste rij is hoger dan de andere en bevat de taatsramen. De onderste rij is verdicht en fungeert als borstwering.

Waardering

Voormalige kleuterschool, gelegen aan de Dotterbloemstraat 169 te Assen, gebouwd in 1968 door de architect C. Groen (Emmen), van belang voor de provincie Drenthe vanwege de:

• cultuurhistorische waarde gelet op het belang van de school als representatief voorbeeld van de ontwikkelingen in de naoorlogse scholenbouw in de jaren zestig en van belang voor de Drentse scholenbouw als zijnde een zeer succesvol Drents exportproduct
• architectuurhistorische waarde gelet op de esthetische kwaliteiten van het zeer heldere functionele ontwerp uiting gevend aan de onderwijsvernieuwingen van midden jaren zestig; vanwege het innovatieve belang van het HBC-bouwsysteem bestaande uit losse modules en met onderdelen van verzinkt staal; van belang vanwege het oeuvre van Cees Groen en zijn aandeel in de ontwikkeling van de scholenbouw in Drenthe
• stedenbouwkundige waarde vanwege de positionering in de wijk, markant gelegen in een brede groenzone
• vanwege de gaafheid
• vanwege de zeldzaamheid van gave, representatieve voorbeelden van dergelijke Groen-systeemscholen