Rijks Hoogere Burgerschool

Inleiding
De voormalige RIJKS HOOGERE BURGERSCHOOL werd gebouwd in 1881-1882 in Neorenaissance stijl. De school vormt een ruimtelijke en functionele eenheid met het links achter de school gelegen gymnastieklokaal dat provinciaal monument is. Het ensemble is gelegen op een stedenbouwkundig beeldbepalende plek op de hoek van het Zuideinde en de Prinses Marijkestraat, in het cultuurhistorisch zeer waardevolle gebied Meppel Oud-Zuid. Dit gebied is aangewezen van rijkswege als beschermd gezicht. Het frontgebouw van de school aan het Zuideinde is teruggerooid, waardoor een plein wordt gevormd. Het oorspronkelijke hekwerk heeft plaats gemaakt voor knotwilgen. De vleugel aan de noordzijde, Prinses Marijkeweg, is verbonden met de Zuiderschool.

In de 20^ste eeuw zijn uitbreidingen en verbouwingen uitgevoerd. In 1913 werden de aanbouwen op de hoeken van het frontgebouw verlengd naar een ontwerp van de directeur gemeentewerken Dirk Monsma, in overeenkomstige bouwstijl. Ook werden er een conciërgewoning en een gymnastieklokaal op het terrein bijgebouwd, eveneens naar een ontwerp van de heer Monsma. De conciërgewoning is inmiddels afgebroken. In 1959 werden de aanbouwen wederom uitgebreid, in een sobere uitvoering van de stijl van het oorspronkelijke gebouw. Ook werd het binnenplein dicht gebouwd. Deze uitbouw valt wegens aantasting van de architectuurhistorische waarden van de Rijks HBS buiten de bescherming van provinciewege. Ook de uitbreidingen met noodlokalen uit resp. 1960, 1984, 1986 vallen buiten de bescherming. In 1975 werd de school verbonden met de naastgelegen Zuiderschool aan de Prinses Marijkeweg. In 1988 wordt het oude verbindingsstuk vervangen door een nieuwe hals met liftinstallatie.

De HBS werd in Nederland in 1863 ingevoerd. In de provincie Drenthe werden drie Rijks Hogere Burgerscholen gebouwd. De oudste stamt uit 1867 en staat in Assen, de jongste uit 1909-1910 staat in Coevorden, beide zijn op rijksniveau beschermd. Bij het Koninklijk Besluit van 9 juni 1881 nummer 59 werd besloten een Rijks HBS met driejarige cursus in Meppel te vestigen. Op 11 juli 1881 werd dor het Gemeentebestuur van Meppel de bouw van de Rijks HBS en gymnastieklokaal aanbesteed. Op 27 augustus 1881 verscheen de eerste aangifte van leerlingen en op 9 september 1881 werd met de lessen begonnen. De school werd voorlopig gehuisvest in de Franse Jongensschool. Op 6 september 1882 werd het nieuwe gebouw in gebruik genomen. Bij Koninklijk Besluit van 30 augustus 1912 werd bepaald dat de Rijks HBS met driejarige cursus werd omgezet in een vijfjarige cursus. Dit is de reden dat het pand in 1913 werd uitgebreid. In september 1930 werd een literair-economische afdeling aan de school toegevoegd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de school ingenomen door de bezettingstroepen. De leerlingen werden in andere scholen ondergebracht. Na de bevrijding in april 1945 werden in de school NSB-ers gehuisvest. Bij het cursusjaar 1945-46 kon de school weer voor de oorspronkelijke bestemming worden gebruikt. In september 1947 werd er een afdeling gemeentelijk lyceum opgericht. De school heette voortaan ‘Openbaar Lyceum’. Per 1 augustus 1968 vond de vorming van de rijksscholengemeenschap plaats. De voormalige openbare Zuiderschool werd in 1977 aangekocht door de Rijksgebouwendienst. Het complex kwam in gebruik bij De Regionale Scholen Gemeenschap Stad en Esch. In 2017 werd het pand verkocht door de gemeente aan Schavast BV uit Hasselt.

Omschrijving
Het twee bouwlagen hoge voormalige SCHOOLGEBOUW, op samengestelde plattegrond, bestaat uit een frontgebouw op rechthoekige plattegrond, met aan de achterzijde op de hoeken twee haaks daarop staande langgerekte rechthoekige bouwvolumes.

Het pand is opgetrokken in roodbruine baksteen met gesneden voeg, op een naar voren springend trasraam van gesinterde bruine baksteen afgezet met een deksteen. De aanbouwen uit 1959 zijn opgetrokken in rode baksteen op een uitkragend trasraam van gesinterde baksteen met afdeksteen.

Het pand wordt gedekt door een samengestelde kap met grijze bouletpannen, waarop dakkapellen met staand venster onder zadel/spitsdak met leidekkingen en bekroning middels een piron; houten gootlijst waaronder een fries van decoratief gekleurd metselwerk. De aanbouwen uit 1959 worden gedekt door een samengestelde kap waarop grijze Hollandse pannen; houten gootlijst op een decoratief gemetseld fries van rode baksteen; dakkappellen onder plat dak met vierruits venster; gemetselde hoge schoorsteen op het dakvlak aan de noordzijde.

De gevels worden geleed door H-vensters en samengestelde tweedelige H-vensters met een geprofileerd houten kozijn (omlijsting vensters van niet-origineel kunststof) onder een rondboog/segmentboog/strek van gele en roodbruine baksteen; boogtrommels opgevuld met divers decoratief metselwerk van gele en roodbruine baksteen; speklagen/gevelbanden van gele baksteen en uitkragend bruine baksteen en natuursteen; muurankers; staande gietijzeren roosters onder strek net boven het trasraam. De gevels van de aanbouwen uit 1959 worden geleed aan de zuidzijgevel door tweedelige samengestelde H-vensters onder een segmentboog van rode baksteen en onderdorpel van gesinterde baksteen. Aan de noordgevel worden de gevels geleed door samengestelde tweedelige H-vensters onder een betonnen latei waarboven een segmentboog van rode baksteen en met betonnen dorpel; op de verdieping door samengestelde tweedelige H-vensters onder een gemetselde strek; gevelbanden van uitkragend beton of baksteen; segmentboogvormige keldervensters onder rollaag van rode baksteen en betonnen dorpel waarvoor een diefijzer of rooster. De uitbouwen worden beëindigd door een tuitgevel; tuit en schouderstukken afgedekt met beton; vensters met betonnen omlijsting of onder rollaag.

De entree bevindt zich in de oostgevel in het centrale geveldeel van het frontgebouw en bestaat uit dubbele houten paneeldeuren met ijzeren gehengen en beslag; gepleisterde omlijsting bestaande uit twee pilasters op hardstenen basement, waarop een kroonlijst waarin nog zichtbaar de naam Rijks Hoogere Burgerschool, bekroond met een bovenlicht waarin drie staande vensters met aan weerszijden een voluut en waarboven een segmentvormig fronton. Voor de entree een hardstenen stoep van drie treden, waarvoor een ijzeren rooster.

Op beide hoeken van het frontgebouw een risalerend geveldeel, bekroond met een trapgevel; trappen afgedekt met natuursteen. In de top van de linker risaliet drie smalle staande vensters onder segmentboog; bekroning van de top middels een natuurstenen leeuw; onder de vensters een natuurstenen gevelsteen waarin de naam Rijks Hoogere Burgerschool. In de top van de rechter risaliet twee smalle staande vensters onder rollaag; bekroning van de top middels een natuurstenen obelisk; in de boogtrommels een gevelsteen waarin ‘Anno’ en een gevelsteen waarin het bouwjaar ‘MDCCCLXXXI’.

Centraal in de noordgevel een risalerende trapgevel uit 1913 afgedekt met natuursteen; op de begane grond twee niet-originele vensters met rondom vernieuwd metselwerk; op de verdieping drie staande segmentboogvormige vierruits vensters met gekleurd glas-in-lood onder rollaag verbonden met elkaar door een segmentboog van rode en gele baksteen, hardstenen dorpel, gemetselde middenstijlen; in de top twee staande segmentboogvormige drierruits vensters met gekleurd glas-in-lood onder rollaag verbonden met elkaar door een segmentboog van gele en rode baksteen, gemetselde middenstijl, hardstenen dorpel. Aan de rechterzijde van de risaliet de aanbouw uit 1959.

Tegen de westgevel van het frontgebouw is in 1959 een aanbouw gebouwd, waardoor de binnenruimte is dichtgezet. Deze aanbouw komt niet voor provinciale bescherming in aanmerking. De rood gemarkeerde bouwdelen hebben een provinciale monumentstatus.

Waardering
De voormalige Rijks HBS is van algemeen regionaal belang voor de provincie Drenthe vanwege de:

• cultuurhistorische waarde van het hoofdgebouw als representant voor de ontwikkeling van het Rijks Hogere Burgeronderwijs in Drenthe en vanwege het belang van de komst van een dergelijke school voor het aanzien van de steden in Drenthe;
• architectuurhistorische waarde van het gebouw qua schooltype en vanwege de kwaliteiten van de Neo-renaissance bouwstijl met bijzondere detaillering en materiaalgebruik;
• stedenbouwkundige en ensemble waarde van de school samen met het gymnastieklokaal en de ruimtelijke relatie die het aangaat met de omgeving en de bebouwing langs het Zuideinde;
• gaafheid van het ontwerp van het hoofdgebouw;
• zeldzaamheid van dit type school in de provincie Drenthe.