Onderwijzerswoning
Inleiding
De voormalige ONDERWIJZERSWONING aan de Hoofdstraat in Een werd gebouwd in 1901 in een ambachtelijk-traditionele stijl. De woning vormt een ruimtelijke en functionele eenheid met de voormalige openbare lagere school (Hoofdstraat 62, RM nr. 469383) die gelegen aan het einde van een oude onverharde weg aan de linkerzijde van het huis. De school stamt uit 1877 en is van rijkswege beschermd. Het ensemble is gelegen aan de noordzijde van het dorp Een, aan een weg met lintbebouwing, de Hoofdstraat, in het buitengebied van de gemeente Noordenveld. De woning staat op een langgerekt rechthoekig perceel, dat is omhaagd. Links achter de woning staat een garage en een schuurtje.
Een is een middeleeuws esdorp dat is ontstaan op een zandrug in een omliggend veengebied. Het dorp ontwikkelde zich vanwege haar ligging langs een belangrijke handelsroute tussen de provincies Groningen en Friesland. Drie buurschappen die zich langs deze route ontwikkelden zouden later samen het dorp Een vormen. De school die in 1877 in het dorp is gebouwd, is – voor die tijd – uitzonderlijk groot en rijk gedecoreerd. Het dorp had duidelijk een centrale functie en er kwamen niet alleen kinderen uit het dorp naar deze school toe.
De schoolmeesterswoning is in 1901 langs de zandweg gebouwd, dicht tegen de Hoofdstraat aan, op een locatie waar voorheen geen bebouwing stond. In de loop der tijd heeft de woning een aantal kleine wijzigingen ondergaan. Omstreeks de jaren twintig van de 20steeeuw is het pand uitgebreid met een platte aanbouw aan de rechterzijde van de voorgeve. Op het dakvlak aan de zuidzijde is een nieuwe dakkapel geplaatst, er zijn nieuwe schuurdeuren in de noordgevel gezet. De oorspronkelijke zesruits vensters zijn vervangen door H- en T-vensters.
In 1971 werd in opdracht van de ijsvereniging Hou Streek een meterkast geplaatst tegen de zuidgevel van de woning. In 1985 is er een garage links achter de woning gebouwd in opdracht van H. Kemkers. Door de deze opdrachtgever werd ook in 2002 een vrijstaand schuurtje gebouwd aan de rechterzijde van de garage. Zowel het schuurtje als de garage komen wegen te weinig architectuurhistorische waarde niet voor bescherming in aanmerking.
In de Nieuwe Provinciale Drentsche en Asser Courant van 2 maart 1901 wordt vermeld dat de gemeentegrond heeft aangekocht voor de bouw van een onderwijzerswoning van de Wed. H. Bastiaans te Een. In dezelfde krant van 17 augustus 1901 staat dat de raad behoudens goedkeuring van GS het voorstel van B. en W. met 5 tegen 2 stemmen goedkeurt om onderhands te gaan aanbesteden. Volgens het Nieuwsblad van het Noorden van 5 september 1901 wordt de bouw van de onderwijzerswoning opgedragen aan J. Kunnen uit Norg.
Omschrijving
De één bouwlaag hoge, deels onderkelderde, voormalige ONDERWIJZERSWONING, op rechthoekige plattegrond met jongere aanbouw onder plat dak aan de zuidzijde (gesinterde baksteen), is opgetrokken in roodbruine baksteen. De woning wordt gedekt door een samengestelde kap waarop grijze Hollandse pannen, twee gemetselde nokschoorstenen, niet-originele dakkapel onder plat dak op het zuidelijk dakvlak, decoratieve houten windveren met decoratieve houten makelaar, goot op houten klossen, aan oostzijde houten uilenbord met makelaar en niet-originele goot.
De gevels worden geleed door H-vensters (deels samengesteld) met deels tweeruits bovenlicht onder strek. In de top in de voorgevel (westzijde) een staand tweedelig venster met bovenlicht. De entree bevindt zich in de noordgevel en bestaat uit een houten deur met staand drieruits venster en tweeruits bovenlicht onder strek. Aan de linkerzijde van deze gevel niet-originele schuurdeuren en een niet-origineel staand tweedelig venster. In de achtergevel (oostzijde) getoogde vierruits ijzeren stalvensters onder rollaag en een rond venster met decoratieve ijzeren roedenverdeling met rondom een rollaag. In de zuidgevel een keldervenster met diefijzer onder strek, een rond venster met vierruits ijzeren roedenverdeling en rondom een rollaag en een klein niet-origineel venster en niet-originele meterkast.
Waardering
De voormalige onderwijzerswoning aan de Hoofdstraat 60 te Een, gebouwd in 1901, is van algemeen regionaal belang voor de provincie Drenthe vanwege de:
- cultuurhistorische waarde van het complex voor de ontwikkeling van het lager openbaar onderwijs in Drenthe en het representatieve belang voor de ontwikkeling van scholen met onderwijzerswoning in de kleinere Drentse kernen;
- typologische waarde van de woning gebouwd als schoolmeesterswoning; vanwege de architectuurhistorische waarde gelet op de sobere traditionele bouwstijl met decoratieve details;
- ensemblewaarde van de onderwijzerswoning met het naastgelegen rijksmonumentale vrm. schoolgebouw en de ruimtelijke relatie van beide gebouwen langs de zandweg;
- visuele gaafheid van het ontwerp, gebouwd in diverse periodes;
- hoge mate van zeldzaamheid van een dergelijk authentiek en representatief ensemble van een (zeldzaam) schooltype met schoolmeesterwoning in de provincie Drenthe.
Bronnen
- Bouwarchief gemeente Noordenveld, bouwvergunningen inventarisnummers: 85/9, 2002/0035, 71/21/8
- Brood, ‘Van Eden tot Heden. Geschiedenis van het dorp Een’, 2008
- Nieuwsblad van het Noorden
- Nieuwe Provinciale Drentsche en Asser Courant