luchtwachttoren Post 7 X 3

Inleiding

De Luchtwachttoren Post 7 X 3 is in 1953 gebouwd in opdracht van het Korps Luchtwachtdienst (onderdeel van het Commando Luchtverdediging) van het Ministerie van Defensie. Het ontwerp is van de Haagse architect M. Zwaagstra die speciaal voor dit doel de NV Raatbouw oprichtte. De toren, van het type 1848, is opgebouwd uit prefab-elementen van gewapend beton die werden vervaardigd bij de NV Schokbeton te Kampen. Hoogte en uitvoering van de torens varieerde en was afhankelijk van de plaatselijke omstandigheden. De toren in Echten (locatie Hees) is 18,48 meter hoog en is gelegen in een bosrijk gebied in Hees, nabij Echten en is rondom begroeid door hoge bomen. De toren maakte deel uit van een landelijk netwerk van 276 luchtwachtposten, waarvan er tussen 1951 en 1955 ongeveer 139 speciaal voor dit doel werden gebouwd. Met de naamgeving werd tevens de locatie aangegeven: 7 (= Luchtwachtkring Groningen), X (= aanduiding kring van torens), 3 (= volgnummer van de post binnen de kring). De afstand tussen de posten bedroeg nooit meer dan 16 kilometer omdat 8 kilometer de maximale afstand was waarmee vliegtuigen met het gehoor konden worden gelokaliseerd.
Het systeem van luchtwachttorens werd tijdens de Koude Oorlog in de Jaren ’50-’60 opgericht als waarschuwingssysteem voor vijandelijke vliegtuigen (uit de Sovjet-Unie) die, wanneer ze lager vlogen dan 1.500 meter, toentertijd niet door de radar konden worden opgemerkt. In Drenthe zijn slechts twee van deze torens bewaard gebleven, die beide in procedure zijn om te worden aangewezen tot beschermd provinciaal monument.

Rond 1968 heeft de toren haar functie verloren. Anno 2009 is de toren eigendom van Staatsbosbeheer en wordt ze gebruikt voor telecommunicatie. Opmerkelijk constructief detail is het gebruik van steunberen, die vanwege de relatief grote hoogte bij slechts enkele van de torens werden aangebracht. Verder zijn een aantal authentieke onderdelen als het houten trappenhuis en de observatiecabine met de draaitafel van het luchtwachtapparaat nog redelijk gaaf bewaard gebleven.

Het systeem van raatbouw is in de jaren ’50 onder meer nog gebruikt voor de constructie van boerderijschuren in de Noordoostpolder, een geniekazerne in Raamsdonksveer en een proefwoning in Kampen. Met het systeem kon snel en gemakkelijk ter plaatse een constructie worden opgebouwd en bestond de mogelijkheid van eenvoudige demontage en eventueel hergebruik.

Omschrijving

De luchtwachttoren heeft een vierkante plattegrond met afgeschuinde hoeken en bestaat uit een open betonconstructie, de zogenaamde raatbouw. Dit systeem bestaat uit geprefabriceerde, gewapende betonnen panelen met vele vierkante openingen (de raatbouwelementen), 7 segmenten hoog en 1 segment breed. Iedere raat is 0,38 centimeter hoog. Aan de bovenzijde verbreedt de constructie zich trapsgewijs aan twee tegenover elkaar liggende zijden. Tot circa 5 meter boven het maaiveld zijn op de hoeken steunberen aangebracht.
Op de in zwaar gewapend beton uitgevoerde fundering staan vier elementaire verticale betonnen balken die om de twee meter worden verbonden met horizontale balken. Hiertussen zijn de raatbouwelementen met gegalvaniseerde bouten gemonteerd. Tegen de onderste zeven rijen raten zijn betonnen tegels aangebracht om inklimmen te voorkomen. De toegang tot het trappenhuis bestaat uit een opgeklampte verticale houten deur waarnaast in een wandtegel in rode letters de tekst Verboden Toegang Art. 461 Wetb.V.Strafr. is aangebracht. In het trappenhuis een houten trap voorzien van houten trapleuningen die in een vierkant omhoog loopt. Op de plaats waar de trap een hoek van 90° maakt is een raatbouwelement als dwarsverbinding tussen de verticale wanden aangebracht, waarvan een deel betegeld is om dienst te doen als overloop.
Aan de bovenzijde van de toren bevindt zich een observatiecabine met een open observatieplatform van circa 3 bij 3 meter. Om dit platform is een circa 1,5 meter hoge borstwering aangebracht die aan de buitenzijde is voorzien van betonnen tegels. In het midden van het platform stond het luchtwachtapparaat, een ronde tafel voorzien van gradenverdeling waarop een kijker en een aanwijsnaald was gemonteerd. Hiervan is alleen de ronde tafel bewaard gebleven.
De noordzijde van de observatieruimte biedt via een steile metalen trap toegang tot het trappenhuis. Aan de zuidzijde is iets verdiept een schuilnis aangebracht die oorspronkelijk was voorzien van twee bankjes en een klaptafel.
Zowel de ruimte voor de schuilnis als de toegang tot het trappenhuis steken buiten de toren uit. Tegen de buitenzijde van de raatstructuur van deze uitbouwen zijn betonnen tegels aangebracht; aan de noordzijde drie rijen hoog, aan de zuidzijde vier rijen hoog.

Waardering

Observatiepost van het Korps Luchtwachtdienst, genaamd Post 7 X 3 Hees, gelegen aan de Ruinerweg 7 te Echten in de gemeente De Wolden, gebouwd in 1953 door architect M. Zwaagstra, van belang voor de provincie Drenthe vanwege de:

• cultuurhistorische waarde van het object voor de militaire geschiedenis van Nederland tijdens de Koude Oorlog en voor het industriële erfgoed in Drenthe
• architectuurhistorische waarde vanwege de esthetische kwaliteiten van de functionele raatbouw en vanwege constructie van geprefabriceerde gewapende bouwelementen; vanwege de bijzonderheid dat deze post is voorzien van steunberen
• ensemblewaarde van de observatiepost als zijn onderdeel van een groter netwerk van luchtwachtposten over heel Nederland en specifiek met de enige andere post in Drenthe in Schoonebeek;
• bijzondere gaafheid van de luchtwachtpost, waarbij ook het houten trappenhuis en de observatiecabine bewaard zijn gebleven;
• zeldzaamheid van dergelijk posten in Nederland, van de oorspronkelijke 276 zijn er 18 over (laatste telling 1997), waarvan 2 in Drenthe.