Gereformeerde lagere school

Inleiding

Gereformeerde lagere school – nu genaamd De Cirkel – gebouwd in de periode 1953-1956 in opdracht van de Stichting voor Onderwijs naar de Leer van de Gereformeerde Kerk (vrijgemaakt) te Assen naar ontwerp van de architect A. Wiersema te Bedum. Het schoolgebouw is in 1956 aan de noordzijde naar ontwerp van Wiersema uitgebreid met een leslokaal en handenarbeidlokaal. Dit deel volgt het gedachtegoed van de oorspronkelijke school en hoort bij de redengevende omschrijving. De latere uitbreidingen uit 1974 en meerdere uit de jaren tachtig vallen hier niet onder.

Na de Tweede Wereldoorlog was er een enorm tekort aan schoolgebouwen. Door het oorlogsgeweld waren er 273 scholen verwoest en 1.000 scholen zwaar beschadigd. Noodscholen, semi-permanente voorzieningen of tijdelijk als school ingerichte bestaande gebouwen moesten voorzien in de behoefte aan kleuter- en lagere scholen. De rijksoverheid nam in de naoorlogse periode de centrale leiding over de scholenbouw en werden aanvragen voor de bouw van scholen afhankelijk van rijksgoedkeuring van Centrale Directie van de Wederopbouw en de Volkshuisvesting. Nieuwe inzichten over pedagogiek, hygiëne en sociale verhoudingen waren van grote invloed op de ontwikkeling van het schoolgebouw. Ook de intrede van nieuwe bouwtechnieken als montage- en systeembouw beïnvloedden sterk het denken over scholenbouw.
Met name vernieuwingen in Amerika, Scandinavië en Engeland werden door Nederland op de voet gevolgd. Enkele nieuwe voorwaarden voor de bouw van een school werden bijvoorbeeld de plaatsing in het groen, de oriëntatie en de aanwezigheid van grote ramen voor veel zon en lichttoetreding, goede ventilatie en een vriendelijke, uitnodigende uitstraling van de architectuur. In het lager onderwijs heerste het verlangen de traditionele groepslessen af te wisselen met individueel werken. De behoefte van het kind kwam steeds meer centraal te staan.
Deze ontwikkelingen kwamen echter niet zomaar op gang en in de kleinere gemeenten werd nog enige tijd op de traditionele wijze gebouwd in baksteen en met een gang langs de lokalen. Ook bij scholen voor bijzonder onderwijs was deze hang naar vernieuwing veel minder in zwang en werd langer vast gehouden aan een traditionele wijze van bouwen, vaak in de stijl van de Delftse School van M.J. Grandpré Molière. De school in de Prins Bernhardstraat is daar een voorbeeld van. Het is een traditio-nele gangschool waarlangs de lokalen klassiek in een rij naast elkaar zijn geplaatst. De architectuur van de school getuigt van een traditionele inslag gestoeld op het gedachtegoed van de Delftse School van M.J. Grandpré Molière.
Daarnaast is er sprake van een zogenaamde shake-handsarchitectuur waarbij – naast traditionele middelen als baksteen en dakpannen – gebruik wordt gemaakt van meer moderne Nieuwe Zakelijkheid elementen als beton en (voorheen) stalen raamkozijnen.
A. Wiersema’s oeuvre bestaat met name uit de bouw van kerken in de provincie Groningen en kwam grotendeels in de jaren dertig van de vorige eeuw tot stand. Voor de oorlog werkte hij in een gematigde variant van de Amsterdamse School en na de oorlog in een meer traditionele vormentaal, verwant aan de Delftse School. Hij werkte veel samen met de bekende architect E. Reitsma uit Groningen, de laatste was vaak de ontwerpende architect terwijl A. Wiersema de uitvoerend architect was. Zij ontwierpen onder andere de Goede Herderkerk in Groningen en de Noorderkerk in Bedum. Wiersema maakte met name ontwerpen voor particuliere woonhuizen en gereformeerde kerken in de provincie Groningen, waaronder die in Kantens, Onderdendam en Westeremden.

Veel naoorlogse schoolgebouwen voldoen niet meer aan de huidige eisen voor onderwijshuisvesting. Ook de toenemende behoefte van multifunctionele centra in de kleinere en middelgrote kernen, doet de druk op de leegkomende oude schoollocaties toenemen. Al deze aspecten maken het dat een fors aandeel van het naoorlogse scholenbestand in de komende tien jaar zal gaan worden gesloopt of grondig verbouwd. Ook in Drenthe is een groot deel al afgebroken of wordt binnenkort afgebroken. De zeldzaamheid van representatieve en gave naoorlogse schoolgebouwen wordt met de dag groter.

In 2010 zijn de stalen ramen vervangen door kunststofvarianten met dubbel glas in dezelfde roedeverdeling als oorspronkelijk. Aan de achterzijde van de hal zijn kantoorruimte gebouwd en is het interieur gedeeltelijk gerenoveerd.

Omschrijving

De van oorsprong zesklassige school – die reeds in 1956 werd uitgebreid met een leslokaal en handenarbeidlokaal in dezelfde bouwstijl – is opgebouwd uit een noord-zuid georiënteerde rechthoekige plattegrond. Het gebouw is opgetrokken uit geel genuanceerd metselwerk in kettingverband en een bruinrode plint en omvat twee bouwlagen en een zolder. De verdiepingslaag is deels gevat in het met een rode Hollandse pan gedekte zadeldak. De houten dakgoot is gezet op gootklossen en als geheel fraai gedetailleerd. Dwars op het hoofdgebouw is aan de oostzijde een tweelaags kort bouwdeel geplaatst dat op de begane grond een vestibule en daarboven de voormalige spreekkamer van de directeur bevatte. Ook dit bouwdeel is gekapt met een zadeldak. Het in 1958 aangebouwde deel onderscheidt zich enigszins door een lagere bouwhoogte. Dit heeft een eigen portaal met entree gekregen.
In de oostgevel bevinden zich staande rechthoekige, zesruits vensters, ter hoogte van de klaslokalen samengevat onder een lange doorlopende betonnen latei. De ramen zijn van elkaar gescheiden door kolommen van metselwerk. Ter hoogte van het trappenhuis is boven de entree een groter rechthoekig negenruits venster aangebracht dat gescheiden door een geaccentueerde betonnen dorpel wordt bekroond door een verdiepte, met siermetselwerk gevulde, halve rondboog.
Ter hoogte van het trappenhuis zijn aan de zuidzijde een hoog rechthoekig twaalfruits raam aangebracht en aan de oostzijde een dubbel smal, maar hoog, negenruits raam. Beiden bekroond door een betonnen latei, die aan de zuidzijde echter met een segmentvormige. De ramen aan de westzijde zijn groter met een negenruits roedenverdeling en worden in clusters van vier van elkaar gescheiden door pilasters van metselwerk die van de vensterbank van de onderverdieping tot voorbij de bovenverdieping lopen en de gevel een uitgesproken reliëf geven. De noordgevel bevat ter hoogte van de tweede bouwlaag drie grote rechthoekige negenruits ramen met elk een segmentboog bovenstuk.
De school bevat per verdieping vier lokalen op rij gesitueerd aan de westzijde, met aan de oostzijde langs de volledige breedte een gang. In deze gang zijn de garderobes, toiletgroepen de centrale hal en het trappenhuis ondergebracht.

De entree is verdiept geplaatst en geaccentueerd door horizontale ribben van siermetselwerk. De oorspronkelijke houten deur een eveneens houten ruitverdeling. De gangen en het plateau van het trappenhuis zijn belegd met een verspringend patroon van witte en grijze tegeltjes, omrand met een zwarte rand met plint. De muren tussen de gang en de klaslokalen bevatten houten negenruits ramen. Het interieur kenmerkt zich door een sterke authenticiteit die zeldzaam is geworden.

Waardering

Gereformeerde lagere school – nu genaamd De Cirkel – gebouwd in de periode 1953-1956 in opdracht van de Stichting voor Onderwijs naar de Leer van de Gereformeerde Kerk (vrijgemaakt) te Assen naar ontwerp van de architect A. Wiersema te Bedum, van algemeen regionaal belang voor de provincie Drenthe vanwege de:

• cultuurhistorische waarde van het gebouw voor de ontwikkeling van het christelijk lager onderwijs in Drenthe; de representatieve waarde voor de identiteit van het naoorlogse christelijk onderwijs in het algemeen
• architectuurhistorische waarde van het object gelet op de esthetische kwaliteiten van het ontwerp in de geest van de Delftse School, vanwege de fraaie detaillering van het metselwerk en de ramen; en vanwege het bijzondere materiaalgebruik
• stedenbouwkundige waarde van de school, gelet op de markante ligging
• visuele gaafheid van het exterieur van de oorspronkelijke bouwdelen
• zeldzaamheid van dergelijke representatieve Delftse School schoolgebouwen.