De Mentekerk
Inleiding
De gereformeerde kerk met aangebouwde toren en consistorie is gebouwd in opdracht van de kerkenraad van de gereformeerde kerk te Schoonebeek naar een ontwerp van de Emmense architect A.C. Nicolai in de periode 1949-1950. De kerk ligt beeldbepalend op de hoek van De Mente en de Gedempte Bargerbeek.
Door de ontdekking van olie in de bodem werd in Schoonebeek na de oorlog veel gebouwd. Ook de gereformeerde kerkgemeente werd te groot voor haar kerk. Hoewel eerst werd gedacht om de oude kerk uit te breiden, is uiteindelijk gekozen voor een nieuwe kerk. Achter de oude kerk was een terrein beschikbaar en in 1948 kreeg Nicolai opdracht voor nieuwbouw. De door Nicolai voorgestelde centrale kerk werd door de opdrachtgever niet het gewenste type geacht. De preekstoel als axiaal richtpunt was doorslaggevend en er werd voor een sobere eenvoudige kerk gekozen, mede uit materiële noodzaak. Dit heeft geleid tot een rechthoekige zaalkerk met flauw hellend zadeldak opgebouwd met eenvoudige constructieve middelen, waarnaast een vrijstaande toren en aan de andere zijde een kleine consistorie met portaal. De kerk kreeg een ingang in de oost- en zuidgevel. De eerste schetsen waren van C.J. Groen (uitwerking en uitvoering).
De architect A.C. Nicolai, geboren in 1914 in Breda, volgde tijdens de Tweede Wereldoorlog het Hooger Bouwkunst Onderricht (HBO) te Amsterdam. Hij heeft gewerkt tot de jaren tachtig van de 20e eeuw. In zo’n 40 jaar werkte hij aan een oeuvre bestaande uit woningen, scholen, kantoren en kerken. Ook ontwikkelde hij complete woonwijken. Zijn naam is onverbrekelijk verbonden met Emmen en met de Drentse architectuurgeschiedenis. Na de oorlog kreeg hij ook veel opdrachten van de Nederlandse Aardolie Maatschappij in Schoonebeek. Een belangrijk deel van zijn carrière valt samen met de wederopbouw; hij moest werken met lage budgetten en met een gebrek aan materiaal. Zijn werk kenmerkte zich in deze periode door een eenvoudige maar subtiele architectuur. Beïnvloed door zijn leermeesters Zandstra, Giesen en Sijmons, zette Nicolai na de oorlog de opvattingen van Groep 32 voort. Zij waren van mening dat het functionalisme te ver was doorgeschoten en streefden in hun werk naar een combinatie van zakelijke architectuur met kunstzinnige elementen. Dit alles vormde voor Nicolai de basis voor een eigen stijl, waarvoor hij al vroeg waardering kreeg: in 1946 won hij de Prix de Rome.
De stijl waarin deze kerk is opgetrokken wordt shake-handsarchitectuur genoemd, waarbij gebruik wordt gemaakt van oude en nieuwe stijlpatronen en materialen. Daarnaast heeft Nicolai de naaktheid van de constructie verkozen boven een monumentale vormgeving. Ook het interieur is een mengvorm van constructieve en decoratieve elementen.
De consistorie is in 1977 verbouwd ten behoeve van het vergroten van de vergaderzaal, hal en toiletten en komt wegens te geringe ouderdom niet voor bescherming van provinciewege in aanmerking. De kerk heeft een opvallend gaaf ex- als interieur.
Omschrijving
Het kerkgebouw op rechthoekige plattegrond is opgetrokken in roodbruine licht gesinterde baksteen en wordt gedekt door een flauw hellend zadeldak waarop donkere pannen; geprofileerde muurgoot met frieslijst. De boven de gootlijst uitstekende topgevels met afdeklijsten worden versierd met rode gevelbanden.
De gevels worden geleed door staande tweedelige ijzeren kantelramen (kozijnloos) met uitkragende betonnen prefab en decoratieve gemetselde omlijsting en vierkante ramen met houten kozijnen onder gemetselde strek; in het onderlicht van de staande vensters geëtst glas met op de Bijbel geïnspireerde afbeeldingen.
De hoofdentree bevindt zich in de oostgevel in een betonnen rechthoekig uitgebouwd portiek onder platte luifel en bestaat uit twee houten paneeldeuren waarvoor een gemetselde stoep. De portiek wordt omijst door een keperboogvormige nis opgevuld met decoratief metselwerk waarin een gevlochten XP-teken.
In het interieur zijn de volgende onderdelen van belang: dakbeschot met gordingen gedragen door houten gespijkerde driescharnierspanten, betonnen balkonconstructie waarop het orgel (Jan Schoten uit Oldenzaal), kopwanden van schoon metselwerk, langswanden bekleed met fijnkorrelige mevrietplaat (wit gemaakt), houten banken, rechthoekige preekstoel met trappen aan weerszijden en afdekking.
De gemetselde toren bestaat uit zes verdiepingen, op elke verdieping een ijzeren hekwerk, en is aan twee zijden geheel open. De klok bevindt zich in de bovenste verdieping die is opgebouwd uit betonnen spanten gedekt door een zadeldak. Op de begane grond, in de platte hals die de toren met de kerk verbindt, de inpandige entree naar de kerk onder een uitkragende platte luifel, waarvoor en gemetselde stoep. Aan de linkerzijde van de entree een gevelsteen waarin “Dat uwe oogen open zijn nacht en dag over dit huis 1 Kon. 8 vs. 29 eerste steen gelegd op 26 december 1949 G.V. Vellenga predikant, D. Anholts scriba, G. Schutten assessor”.
De consistorie is niet beschermd.
Waardering
Gereformeerde kerk, gelegen aan de Mente 2 te Schoonebeek, in de gemeente Emmen, gebouwd in 1949-1950 naar een ontwerp van architect A.C. Nicolai (Emmen), van belang voor de provincie Drenthe vanwege de:
- cultuurhistorische waarde, als zijnde een representatief voorbeeld van een gave naoorlogse gereformeerde kerk, en uiting gevend aan de snelle groei van Schoonebeek als gevolg van de aanwezigheid van de Nederlandse Aardolie Maatschappij
- architectuurhistorische waarde, zich uitend in de esthetische kwaliteiten van het ontwerp en van de aan de kerk gerelateerde kunstwerken; als representatief en herkenbaar voorbeeld van een typische Nicolai-kerk en vanwege het belang van zijn oeuvre voor de Drentse naoorlogse architectuurgeschiedenis
- stedenbouwkundige waarde van het object en vanwege de ruimtelijke relatie die het aangaat met de omgeving
- uitzonderlijke gaafheid van zowel het exterieur als het interieur