complex Groene Kruisgebouw met brandweerkazerne

Inleiding

Het ensemble Zuiderdiep 65 en 65a in 2e Exloërmond omvat twee utiliteitsgebouwen die beide midden jaren vijftig zijn gebouwd in opdracht van de gemeente Odoorn: een voormalig Groene Kruisgebouw met badhuis en een naastgelegen vrijstaande brandweergarage. Doelstelling van de Groene Kruisverenigingen was Gezondheidszorg voor iedereen en de financiële bijdrage was naar draagkracht. Het groene kruis was symbolisch gekozen en stond voor de kleur van de hoop. Door de in die tijd sterk verzuilde maatschappij ontstonden er in veel regio’s evenzoveel kruisverenigingen en kruisgebouwen, ieder met een eigen signatuur. Na de schaalvergroting in het kruiswerk, waarbij de inmiddels al gefuseerde verenigingen opgingen in de Landelijke Vereniging voor Thuiszorg, verloren veel van de kruisgebouwen hun functie.
Het wijkgebouw annex badhuis is in 1954 gebouwd door architectenbureau Prummel uit Musselkanaal voor de Vereniging Het Groene Kruis Odoorn/2e Exloërmond.

Het voormalig wijkgebouw bevatte aan de voorzijde een wachtkamer, een kleedruimte en een praktijkruimte voor dokter en tandarts. In het achterste gedeelte bevonden zich een magazijn, reinigingsruimte en buiten een overdekte luchtplaats voor bedden. Op de verdieping van het dwars geplaatste gedeelte aan de voorzijde was de dokterswoning en woning van de verpleegkundige met twee afzonderlijke woonkamers, twee keukens en twee slaapkamers. Op de verdieping van het lange gedeelte bevond zich het badhuis, dat bestond uit kleedhokjes, een familiedouche en een ligbad. In de kelder bevond zich een ruimte voor de opslag van kolen, een cv-installatie/warmwatervoorziening en een regelkamer.

Aan de buitenzijde is het gebouw nog vrijwel authentiek. Wel is het ingemetselde groene kruis boven de aan de zuidoost-zijde gelegen voordeur verwijderd. Het gebouw ligt op de hoek van het Zuiderdiep en de Wessel Jan Knotlaan met langs de oostzijde gras en een ligusterhaag. Het erf aan de zuid- en westzijde is vrijwel geheel bestraat met betonklinkers.
In de westelijke gevel van de achteraanbouw bevindt zich rechts van de voormalige entree een natuurstenen gevelsteen die vermeldt: Veren. Het Groene Kruis 2de Exloërmond Mei 1954 Het bestuur.
In het gebouw zijn nog enkele authentieke interieurelementen te vinden waaronder een natuurstenen trap met ijzeren leuning en wandtegels, als ook de beweegbare houten wanden voor het uitzetten van de kleedhokjes.

De voormalige brandweergarage bevindt zich ten westen van het wijkgebouw op het naastgelegen perceel. Het gebouw ligt ongeveer 25 teruggerooid van de openbare weg. De oprit is deels bestraat met oude handvorm waalklinkers en deels met betonklinkers. Langs de oostzijde van de oprit zijn een aantal parkeerplaatsen gerealiseerd. De garage wordt momenteel gebruikt door een particuliere eigenaar.

Omschrijving

Het voormalig Groene Kruis wijkgebouw annex badhuis is gebouwd op een L-vormige plattegrond en is opgetrokken in een geel baksteen op een trasraam van rood genuanceerde metselklinker. Het gebouw bestaat uit twee bouw lagen en is gedeeltelijk onderkelderd. De oost- en westkant van de voorzijde van het gebouw bestaan uit een tuitgevel. Beide zadeldaken zijn belegd met een zwartrode opnieuw verbeterde Hollandse pan. Langs het dak een bakgoot met geprofileerde houten gootlijst op houten klossen. In het midden van het oostelijk dakschild staat een gemetselde schoorsteen en tegen de voorgevel is onder de goot een geprofileerde houten daklijst aangebracht. Het langgerekte noordelijke gedeelte heeft een lagere goot- en nokhoogte dan het gedeelte aan de zuidzijde. Tegen de oostelijke en westelijke tuitgevel bevindt zich een betonnen balkon met een hekwerk van ijzeren spijlen en een porte-brisée.
De gevels worden geleed door rechtgesloten vensters onder hanenkam en voorzien van lekdorpeltegels. Een aantal vensters heeft een stalen roedenverdeling. Het grote verdiepingvenster in de noordoostgevel heeft gekleurd glas-in-lood.
De houten vensters op de begane grond aan de voorzijde zijn voorzien van een geprofileerde lijst boven de bovendorpel. De entree naar de bovenwoningen is gelegen aan de linkerzijde van de voorgevel en bestaat uit een houten paneeldeur met rond venster, een houten kozijn met natuurstenen drempel en neut achter een één trede hoge gemetselde stoep voorzien van plavuizen. De voordeur ligt in een ondiepe portiek met een betonnen omlijsting. Naast de deur is een ijzeren briefopening ingemetseld.
De entree van het voormalige wijkgebouw bevindt zich in een risaliserend deel van de westgevel van de achteraanbouw. De entree bestaat uit een dubbele houten paneeldeur voorzien van glas met aan beide zijden een rechtgesloten zijlicht. Rechts van de deuren een natuurstenen fundatiesteen. Langs deze hele gevel bevindt zich de voormalige fietsenstalling onder een langgerekt lessenaarsdak voorzien van zwartrode opnieuw verbeterde Hollandse pannen. Het afdak rust op zes ijzeren palen op een betonnen poer.

De voormalige brandweergarage is gebouwd op een rechthoekige plattegrond en opgetrokken in rood genuanceerde baksteen. Voor- en achtergevel bestaan uit een tuitgevel. De tuit aan de zuidzijde is opengewerkt, expressief vormgegeven en voorzien van een getoogde deksteen. De gevels aan oost- en westzijde worden geleed door rechtgesloten vensters met een vier-ruits roedenverdeling onder strek. Het gebouw wordt gedekt door een zadeldak belegd met een rode opnieuw verbeterde Hollandse pan. Langs het dak een zinken bakgoot die ter plaatse van de voor- en achtergevel wordt gesteund door naar boven toe uitkragend metselwerk.
Rechts in de oostgevel een (waarschijnlijk later aangebracht) houten kozijn met daarin een opgeklampte houten deur.
De ingang van de voormalige garage bevindt zich in de zuidgevel en bestaat uit een dubbele verticaal opgeklampte getoogde deur. Aan weerszijden van de deur pilasters in rode baksteen waarop een getoogde latei die aan de bovenzijde is voorzien van een rollaag. In de topgevel boven de deur een rondboogvenster met stalen vierruits roedenverdeling. Het venster is gevat in een bakstenen rollaag met aan vier zijden uitkragende elementen.

Waardering

Voormalig wijkgebouw van het Groene Kruis met badhuis een vrijstaande brandweergarage, gelegen aan het Zuiderdiep 65 en 65a te 2e Exloërmond in de gemeente Borger-Odoorn, gebouwd in 1954 door Architectenbureau Prummel (Musselkanaal), van belang voor de provincie Drenthe vanwege de:

• cultuurhistorische waarde als representanten van een naoorlogse utiliteitsgebouwen in Drenthe en van belang voor de geschiedenis van de maatschappelijke gezondheidszorg in Drenthe als ook voor de geschiedenis van de Drentse veenkoloniën
• architectuurhistorische waarde gelet op de esthetische kwaliteit van beide ontwerpen en de functionele opbouw van de bouwdelen, in de geest van de Delftse School; de fraaie detaillering van de gebouwen en aan het Groen Kruisgebouw gerelateerde kunstwerken; en als uitdrukking van een typologische ontwikkeling
• stedenbouwkundige waarde tot uiting komend in de markante situering van het gebouw op de kruising van wegen en langs de hoofdas van het Zuiderdiep
• vanwege de uitzonderlijke gaafheid van het exterieur en delen van het interieur
• vanwege de groeiende zeldzaamheid van dergelijke typologische voorzieningsgebouwen in Drenthe