Duitse telefooncentrale WO-II met telefoonbunker
Inleiding
Het complex van de voormalige Duitse TELEFOONCENTRALE (Fernsprachvermittlung) met naastgelegen TELEFOONBUNKER (Telefon Unterstand) is begin jaren ’40 tijdens de Tweede Wereldoorlog gebouwd in opdracht van de Duitse Luftwaffe. Het als woonhuis in Heimatschutzstil gecamoufleerde pand maakte in die tijd deel uit van Fliegerhorst Eelde en vormt een functioneel geheel met de bunker. Ten westen van het huis was in de WO-II een legeringskamp met barakken gelegen voor personeel van het toenmalige vliegveld. De gebouwen werden indertijd een eind buiten het daadwerkelijke vliegveld gebouwd, ten behoeve van de veiligheid bij eventuele luchtaanvallen. Door deze ligging heeft de voormalige telefooncentrale anno 2009 de relatie met het vliegveld verloren.
De telefooncentrale was ingericht om permanent bewoond te worden om ten alle tijden bereikbaar te zijn en de communicatie te borgen. De bunker werd vermoedelijk alleen gebruikt tijdens oorlogshandelingen of een verhoogde staat van paraatheid. Andere vergelijkbare telefoonbunkers bevonden zich op vliegveld Souburg bij Vlissingen en vliegveld Deelen bij Arnhem. De deuropening bevindt zich aan de westzijde (aan de zijde van het vliegveld)
Het vliegveld Eelde werd in 1931 geopend als vliegveld voor de burgerluchtvaart. Bij de bezetting van Nederland in 1940 werd het onmiddellijk veroverd en reeds op 10 mei van datzelfde jaar landden er Duitse vliegtuigen. In 1940 en 1941 werd het vliegveld door de Duitse bezetter uitgebreid naar het zuidoosten, waarbij allerlei nieuwe gebouwen als hangars, kazematten en dergelijke werden aangelegd. De gebouwen werden gebouwd als bunker maar gecamoufleerd als pseudo-boerderij of -woonhuis, ter bescherming bij luchtaanvallen. Dit betrof de hoofdvorm, maar ook de gevels met daarop niet-bestaande luiken en vensters op de gevel geschilderd en werden werkelijke luiken uitgevoerd in staal.
Rond het vliegveld Eelde zijn verder een complex van een in Heimatschutzstil gebouwde boerderij met bijgebouwen en drie voormalige Duitse legeringsgebouwen aangewezen tot provinciaal monument.
Omschrijving
De voormalige telefooncentrale is gebouwd op een rechthoekige plattegrond van 10 x 12,5 meter. De buitenmuren bestaan uit 0,5 meter dik beton met een gevelbekleding van gemetselde rode baksteen. Het pand wordt gedekt door een overkragend zadeldak belegd met een grijze pan, gelijkend op de verbeterde Hollandse pan en is voorzien van bakgoten met een houten gootlijst. De dakuiteinden zijn aan de bovenzijde van de zijmuren voorzien van een brede, grijze windveer.
De noordelijke gevel heeft een van rode baksteen gemetseld verhoogd middelgedeelte onder overkragend zadeldak met brede grijze windveer.
De gevels worden geleed door overwegend staande, rechtgesloten vensters voorzien van tweeruits bovenlicht onder hanenkam. De vensters zijn nog gedeeltelijk voorzien van de oorspronkelijke roedenverdeling. Boven het dubbele venster in de westelijke gevel een segmentboog met gemetseld boogveld van rode baksteen. De entree bevindt zich in het midden van de noordgevel en bestaat uit een houten deur met kijkvenstertje onder bovenlicht. De zijingang is gelegen in de westelijke gevel.
De eenlaagse betonnen bunker is gebouwd in 1940 als telefoonbunker en heeft een muurdikte van 50 cm. en een hoogte van ca. 2,5 m. Het ligt ten zuiden van de telefooncentrale.
Waardering
Voormalige Duitse telefooncentrale met naastgelegen bunker uit de Tweede Wereldoorlog, gelegen aan Oosterbroek 1a te Eelde in de gemeente Tynaarlo, gebouwd aan het begin van de Jaren ’40 naar Duits ontwerp, van belang voor de Provincie Drenthe vanwege de:
- cultuurhistorische waarde van de objecten voor de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog en van belang voor Drenthe vanwege de relatie met en de geschiedenis van het vliegveld Eelde – tijdens WOII ‘Fliegerhorst Eelde’ genaamd
- architectuurhistorische waarde vanwege het ontwerp in de typische Heimatschütz-Stil, te weten camouflagearchitectuur toegepast om strategische dienstgebouwen van de Duitse bezetter onopvallend in de omgeving te laten inpassen; vanwege de typologische waarde van de gebouwen; vanwege de constructieve waarde van gebouwen
- ensemblewaarde van de gebouwen vanwege de functionele relatie van de woning/werkruimte met naastgelegen bunker als zijnde de centrale telefooncentrale; als onderdeel van een groter cluster van Duitse gebouwen rond de bezetting van het vliegveld Eelde, tijdens de oorlog vliegveld Fliegerhorst genaamd
- uitzonderlijke gaafheid van beide gebouwen
- zeldzaamheid van de Heimatschützstil in Drenthe
Bronnen
